Nhà thơ Huy Cận
Một lần trước
giờ họp, tôi được hầu chuyện nhà thơ Huy Cận và các giáo sư Đoàn Trọng Truyến,
Nguyễn Văn Chiển, Hà Học Trạc, Hoàng Minh Thảo… Họ đứng lên ngồi xuống thoải
mái. Thấy các ông nhắc nhau việc nọ việc kia thật từ tốn mà ý tứ đâu ra
đấy cả, được một lát, không khí có vẻ nghiêm nghiêm như sắp vào đoạn kiểm điểm, tôi thưa với nhà thơ:
"Các lão gia ghê quá!". Giáo sư Đoàn Trọng Truyến bảo: "Lão gia à? Cổ kính như Tàu như kinh đô Huế hề, nhưng tôi và ông Huy Cận
đây là người của lịch sử từ 1945, 1946… Chúng tôi là đại lão gia đó
nghe!". Mọi người cười vui.
Đi công tác về, được cơ quan báo là nhà thơ Huy Cận ốm, tôi liền cùng anh em vào bệnh viện Hữu
Nghị thăm. Nghe tiếng chúng tôi ở hành lang, nhà thơ nói vọng ra:
- Mình ở
đây, Huy Cận ở đây!
Tiếng ông trầm vang, dõng dạc, mà hơi rè. Tôi chợt nghĩ: Chắc lão gia đang làm
ra vẻ khỏe mạnh đây. Quả nhiên, khi bốn năm anh chị em cơ quan Nhà xuất bản Từ
điển Bách khoa Việt Nam người ngồi, người đứng chưa yên vị, ông cũng vừa kịp
cài nốt, cài lại cái cúc áo ngực, người nhà đến chăm ông chưa kịp lấy nước hay làm gì để ông tiếp khách,
thì ông hỏi ngay:
- Các cậu đến đây có mất công lắm không? Phải hỏi đến mấy
người? Này, mà đến đây thì đừng ồn ào quá nha…
Một chị trong đoàn đến thăm nhẹ nhàng:
- Dạ thưa bác,
chúng cháu cũng không vất vả gì đâu ạ, mà cũng không làm ồn gì đâu ạ.
- Ờ, thế thì được.
Nhà thơ Huy Cận
và nhà thơ Ngô Thế Oanh (bên trái). Ảnh: Nguyễn Đình Toán
Tưởng nhà thơ
sẽ im lặng chờ, tôi chuẩn bị nói lời thăm hỏi, ông đã tiếp luôn:
- Cái Hội đồng Từ điển Bách khoa làm được nhiều việc, nhiều
việc rất lớn, đáng được Nhà nước,
Chính phủ, Trung ương Đảng khen thưởng tập thể Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa
học, nhưng chúng ta làm ồn quá, mất trật tự quá…
Ông nói liền một
hơi, mặt đỏ dần lên, tay trái vẫn để yên trên đầu gối bên trái, còn tay
phải giơ lên hạ xuống mấy lần rồi đặt
yên trên đầu gối bên phải, cả tay và gối đều rung rung giật giật. Tôi hơi hoảng,
vội đứng dậy, đi vòng ra sau lưng ông. Tôi úp ướm nhẹ cả hai bàn tay lên bờ vai vậm vạp của nhà thơ, chốc
lát, tay tôi rập rờn theo nhịp thở của ông. Thốt nhiên, tôi như thấy lại cái cảm
giác vừa ngỡ ngàng, vừa thương cảm, lại vừa lo lắng một điều gì như cái lần tôi và nhà văn Hồ Khải Đại đến
thăm nhà thơ Xuân Diệu dạo trước. Hôm đó anh Đại đã cầm cái khăn bông to
lau mồ hôi cho Xuân Diệu, còn tôi thì cầm tờ báo Nhân Dân gấp gấp lại làm quạt
phe phẩy gió, nhà thơ Xuân Diệu dịu
dàng: "Em lấy cái quạt kia kìa, báo để cho phẳng phiu rồi còn đọc,
còn cắt ra mà lưu giữ, mà gói đồ
ăn…".
Huy Cận là nhà
thơ, nhà văn hóa lừng danh, ông là Phó Chủ tịch kiêm nhiệm tại Hội đồng quốc
gia chỉ đạo biên soạn Từ điển Bách khoa
Việt Nam. Trong những năm Hội đồng này có chuyện mất đoàn kết, tiếng nói của
ông đã góp phần làm ổn định tình hình. Thời gian tôi mới về làm giám đốc
Nhà xuất bản Từ điển Bách khoa Việt Nam, trực tiếp tổ chức, điều hành việc làm
bộ sách Từ điển Bách khoa Việt Nam và các sách từ điển khác ở đây, ông đã chỉ bảo
cho tôi rất nhiều…
Quả thật, nhờ có sự hậu thuẫn và chỉ đạo kiên quyết của
ông và các GS như Hà Học Trạc, Đoàn
Trọng Truyến, Hoàn Minh Thảo, Nguyễn Văn Trương… mà các tập 1 và 2, tập 3 của bộ
"Từ điển bách khoa Việt Nam" đã được biên soạn xong rồi được
xuất bản vào các năm 2002, 2003 sau gần 10 năm bị ngưng trệ. Cơ quan đã đoàn kết
lại, sự hào hứng của các nhà khoa học và biên tập viên được nâng lên…Mới hồi tưởng một tí thế, rồi nhìn ông ngồi,
nghe ông nói, một nỗi thổn thức dâng lên ngực, tôi cố trấn tĩnh nhìn ra xung
quanh, kịp thấy cặp mắt của chị bạn lúc nãy như có nước, tôi vội báo cáo cho ông yên tâm:
- Dạ, em mới
đi công tác về, được anh em cho biết là việc phát hành "Từ điển Bách khoa
Việt Nam" tập 3 do Văn phòng Hội đồng lo đã ổn dần theo kế hoạch,
còn tập 4 thì mọi người cũng đang tìm
gom về một đợt nữa, chắc cuối tháng này sẽ tạm đủ bản thảo thô đời mới, anh em
đang biên tập và trình duyệt dần từng vòng.
Nhà thơ ngồi
yên trên ghế, kéo cái khăn bông to xụ quàng thêm một vòng qua cổ, nói
theo kiểu lão gia ban bảo nghiêm nghiêm mà vẫn thân gần:
- Được rồi, được rồi… ông đi vắng mấy tuần mà công việc cơ quan vẫn chạy theo kế hoạch, thế là ông
biết tổ chức sắp xếp quản lý như người ta nói với tôi rồi. Tôi nằm đây mà tôi vẫn biết hết, để hôm nào tôi
nói thêm cho ông rõ nữa, ông chưa hiểu lịch sử của Hội đồng chỉ đạo Từ điển Bách khoa này đâu ông nhà văn giám
đốc ạ!
Chúng tôi im lặng,
vừa muốn can ngăn ông hãy nghỉ cho khỏe đã, lại vừa muốn ông phân tích dặn
dò. Một người trong đoàn, nhớ ra việc
vào đây là để thăm nhà thơ bị ốm, kêu lên:
- Chúng cháu vụng
quá, có hoa đây, để cháu thay cho bác nhé!
Rồi mấy chị em
anh em người đi xúc lọ, lấy nước, người cắm hoa mới, người bày các thứ quả lên
bàn. Ríu rít mấy phút, căn phòng như sáng đẹp hơn. Gương mặt nhà thơ tươi trẻ lại lạ kỳ, ông nhìn hoa,
nhìn sang mọi người, nhìn đăm
đăm vào tôi, giọng dịu lại:
- Đẹp quá, đẹp rồi đấy, có thích nghe thơ không?
Chúng tôi như cùng reo lên: "Có ạ". Tôi gợi:
- Bài gì vui vui thơ tình ấy ạ.
- Thơ tình
mà vui được à? Ông làm lý luận phê bình chắc có biết người ta bảo vẻ đẹp trong thơ Huy Cận là nỗi buồn
nhân gian cảm quan vũ trụ chứ?
Hỏi xong, nhà
thơ ngồi ngay ngắn lại, hai tay ông nâng lên chén nước nóng, chiêu một ngụm,
ông chẹp chẹp miệng. Nhìn tất cả mỗi người, ông nhấp thêm một ngụm nữa, rồi thong thả đọc, giọng trầm nặng thổ âm
xứ sở:
- Anh biết yêu em đã muộn màng
Nhìn em trăm bận chỉ
nhìn ngang
Biết rằng nhìn thẳng
thêm đau đớn
Anh sợ tình ta sẽ dở
dang…
Đoạn, dừng lại một tí, ông hỏi: "Xuân Diệu từng nói
tình đẹp là tình dang dở phải không?", rồi đọc tiếp:
- Muốn trốn em, mà
trốn được nào
Mắt em thầm gọi sắc
như dao
Mỗi lần gặp lại lòng đau điếng
Trốn cả lòng anh,
trốn được sao
Em hỡi, lòng anh
yêu đã sâu
Yêu em ngay tự thuở
ban đầu
Gặp em như níu lòng
anh lại
Em đẹp, lòng anh lại
nhói đau
Em hỡi! Yêu em chẳng
muộn màng
Lửa bền trong đá mấy
muôn năm
Lửa đôi ta chẳng
cùng nhau đượm
Sẽ đốt lòng ta ra bụi
than.
Chúng tôi im nghe, im nghe. Tôi ngỡ là tiếng đọc thơ chậm
rãi trầm đục mà như vội vã
níu kéo, mà như có gì thống
thiết kia đang phát ra từ một khối đá nâu đen có đỉnh bồng bềnh mây trắng bay,
có cặp mắt nhỏ tinh anh đượm buồn đang lấp lóe sáng.
Tôi nhìn ra phía cửa, có mấy người bệnh, có mấy người đến thăm ông hay thăm ai đó
đang sẽ sàng đứng nghe ông đọc thơ. Hình như nắng mùa đông có rực lên ở ngọn cây cao cao rì
rào ngoài kia, hình như có làn gió
nào đưa hương hoa lan vào phòng thoang thoảng. Tôi biết là sẽ còn lâu,
còn chưa biết đến bao giờ mới lại được
chính nhà thơ đọc cho nghe thơ ông, lại được xem công chúng nghe thơ như thế
này nữa, nên rất muốn ông tiếp tục. Nhưng trông cái dáng ngồi đã chùng
xuống của Huy Cận, biết là ông đã mỏi lắm, tôi định nói lời hẹn một dịp khác,
thì đã có tiếng ai đó: "Bác đọc bài gì về quê hương đi!", nhà thơ giơ bàn tay to bè vỗ vỗ
vào tay tôi: "Mình chưa
mệt, chưa mệt đâu…", rồi ông đọc luôn:
- Ông đồ xưa xứ Nghệ
Càng dạy chữ càng nhiều
Tính tình người xứ Nghệ
Càng biết lại càng yêu
… Tình xứ Nghệ không mau
Nhưng
bén rồi sâu lắng
Quen xứ Nghệ quen lâu
Càng tình sâu nghĩa nặng
Ôi tâm hồn xứ Nghệ
Trong hồn Việt Nam
ta
Ôi tâm hồn xứ Nghệ
Trong hồn Việt Nam
ta…
Biết ông đọc theo kiểu nhảy cóc trích đoạn, tôi thấy hay
hay, nhìn ông hồn nhiên mê say giữa sự chăm chú của mọi người, tôi trộm nghĩ:
Có ai hạnh phúc như nhà thơ không?
Nhưng nghe và thấy ông đọc mấy dòng cuối theo kiểu vè xứ Nghệ, như luyến láy nhấn nha nhấn nhứ, mà giọng trầm
đục nhỏ dần, tôi biết là ông mệt thật rồi.
Huy Cận ngồi
yên lặng, gương mặt chìm đắm xa xăm, mấy sợi tóc bạc trên vầng trán rịn
mồ hôi của ông lay động khẽ. Cặp môi dày của ông mấp máy như định nói gì. Tôi nâng lên ông một chén nước nóng thoảng thơm mùi hoa cúc. Nhà thơ
đỡ lấy hít hà mấy nhịp rồi uống một hơi, như cách nhà văn Tô Hoài dạo nào uống
rượu vang một mạch gần cạn cả cốc.
Nhà thơ tự sửa
lại dáng ngồi duỗi ngửa ra sau, mái đầu hơi cúi xuống, cặp mắt lim dim khép dần
như muốn ngủ. Có lẽ ông đang tự lắng nghe lại tiếng thơ tiếng hồn còn âm
vang đâu đó cùng chúng tôi. Cặp lông mày lốm đốm bạc có mấy sợi dài hơn xòe ra rung rung bỗng nhướng lên. Tiếng một phụ nữ: "Chào nhà
thơ! Anh khỏe rồi à?". Giọng Huy Cận trầm ấm, hơi ngân nga: "Ai đó? Mời
vào, mời vào".
Chúng tôi nuối
tiếc đứng dậy chào ông ra về, để người khác còn được trò chuyện với ông.
Chẳng biết họ có nghe ông đọc thơ nữa không? Kể cũng mong họ được như mình, nhưng lại sợ ông mệt quá.
Mấy hôm sau
tôi vào thăm ông lần nữa, nhà thơ bảo: "Hôm ấy các ông về rồi, bọn mình
còn vui mãi đấy! Tôi sắp được ra viện ông Nguyên An ạ!". Ông vịn bàn tay
to mập ấm mềm lên vai tôi bảo: "Dạo ở đây một tí đi".
Cây cỏ trong khuôn viên bệnh viện lao xao theo bước chân lệt xệt tập tễnh của Huy Cận. Hình
như cái lao xao ấy đã gợi ông
nhớ đến một vạt đồi xanh sơn cước ở quê với tuổi ấu thơ bảy tám mươi năm về trước thì phải.
NGUYÊN AN
Nguồn: VNCA
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét