Nhà văn Đỗ Bích Thúy
1. 25 tuổi,
giành giải nhất cuộc thi truyện ngắn trên tạp chí Văn nghệ Quân đội. Bông hoa rừng
của xứ khô cằn sỏi đá tỏa hương giữa lòng Thăng Long 990 tuổi ngay thềm
thế kỉ 21.
27 tuổi, rời Báo Hà Giang, xuống núi, về làm thành viên
nhà số 4 Lý Nam Đế. Chị trở thành nhà văn nữ thứ hai, sau Nguyễn Thị Như Trang,
công tác tại Văn nghệ Quân đội, nơi mà nữ sĩ Xuân Quỳnh từng mơ ước được về làm việc, còn nhà thơ Vũ Cao khi ấy là Tổng biên tập đã trả lời vui rằng:
"Ở đây chỉ thiếu người làm thủ trưởng chứ không thiếu biên tập viên chất lượng cao".
35 tuổi, mới
đeo lon thượng úy một gạch ba sao đã được giao trọng trách Phó Tổng biên
tập ở cơ quan báo chí gồm đa số những
người mang quân hàm cấp tá, thường xuyên ngồi họp cùng các đại tá và cấp tướng.
Đấy là nhà văn
Đỗ Bích Thúy, người đàn bà đẹp viết văn, với những trang văn lấp lánh phận người
"đẹp và buồn", tên một tác phẩm của Kawabata, như được chiết ra từ đá
của vùng cao nguyên Đông Bắc Tổ quốc.
2. Thời điểm Đỗ
Bích Thúy xuất hiện trên trường văn trận bút, người ta đoán già đoán non về một
tác giả đi ra từ bản làng nào đó thuộc về chon von miền núi mù mịt vùng cao ở
phía Bắc. Sau mới tá hỏa, gia đình chị người Nam Định. Bố chị là lính lái xe kéo pháo ở Điện Biên Phủ. Sau chống
Pháp chuyển sang lái xe chở gỗ cho các lâm trường. Vì thế mới đưa cả gia
đình từ Nam Định lên vùng cao sương
lam chướng khí theo lời thi sĩ Bùi Minh Quốc "Tuổi hai mươi, khi hướng
đời đã thấy/ Thì xa xôi biết mấy cũng lên đường/ Sống ở thủ đô mà
dạ để mười phương/ Nghìn khát vọng chất chồng mơ ước lớn".
Chẳng biết giấc
mơ lí tưởng về cuộc sống mới của bố mẹ chị có vỡ vạc khi lên Hà Giang không?
Nhưng tôi chắc một điều, về mặt văn chương, Đỗ Bích Thúy đã "trúng
tủ" khi được sinh ra và lớn lên trên mảnh đất này. Nếu không đi ra từ Hà
Giang sẽ không có một Đỗ - Bích - Thúy - văn - chương như hiện tại, sẽ là
Đỗ Bích Thúy khác, hay hơn hay nhạt hơn theo lối khác, không gian khác, màu sắc
khác. Theo đấy, là khoảng trống những trang văn về miền núi phía Bắc đương đại
sẽ rộng hơn.
Có thực tế, viết về không gian văn hóa miền núi, không phải
cứ "người nhà mình" thông thạo mọi chuyện, đi guốc từ trong bụng đi
ra, là viết hay. Không phủ nhận thành quả của các nhà văn dân tộc thiểu số,
nhưng dường như nhắc đến các tác phẩm viết về miền núi, về đồng bào dân tộc ít
người, thì thành tựu nổi bật
lại gọi tên các nhà văn coi tiếng Việt là tiếng mẹ đẻ.
Trước đây là Tô Hoài với Truyện Tây Bắc, Miền Tây; Nguyên
Ngọc với Đất nước đứng lên, Rừng xà nu; Thu Bồn với Bài ca chim Chơ rao, Ba zan khát; Ma Văn Kháng với Đồng
bạc trắng hoa xòe, Gặp ở La Pan Tẩn; gần hơn là Phạm Duy Nghĩa với vùng Tây Bắc trong tập truyện
Cơn mưa hoa mận trắng; Dương Bình Nguyên và Nguyễn Thúy Loan với vùng Việt
Bắc trong một số truyện ngắn; và Đỗ Bích Thúy với vùng Đông Bắc trong hầu hết
các sáng tác của chị.
3. Tác phẩm đầu tiên của nhà văn Đỗ Bích Thúy mà tôi đọc
được là truyện vừa Lặng yên dưới vực
sâu in trong tập Người đàn bà miền núi. Đọc, và ngơ ngác, và bần thần. Với Súa,
với Vừ, với Phống. Cuộc tình tay ba. Mà ai cũng đáng thương. Không gian
bàng bạc, u uẩn, da diết, như tiếng
sáo của chàng trai Mông len theo vách núi lặn vào đêm đen. Tôi cũng sinh ra và
lớn lên từ miền núi. Nhưng thuở mới lớn vô lo ấy không tưởng tượng được lại có
kiểu miền núi và những con người miền núi như trong văn Đỗ Bích Thúy.
Sau này tôi biết,
trước khi đi vào sách, Lặng yên dưới vực sâu đã được giới thiệu nhiều kì
trên báo Văn nghệ. Và như vậy, cùng
với Cánh đồng bất tận của Nguyễn Ngọc Tư là Lặng yên dưới vực sâu của Đỗ Bích
Thúy thuộc dạng hiếm hoi được in nhiều kì trên tờ báo văn chương của Hội
Nhà văn.
Điều ngẫu nhiên này làm tôi nhớ đến nhận định của tác giả
Thời xa vắng, nhà văn Lê Lựu, đại ý rằng: Nếu như miền Nam có Nguyễn Ngọc Tư
thì miền Bắc có Đỗ Bích Thúy, hai nhà văn nữ đại diện cho hai vùng miền, sứ giả
của nơi địa đầu Tổ quốc và nơi tận
cùng đất nước.
Từ Lặng yên dưới
vực sâu, tôi bơi ngược lên, gặp Đỗ Bích Thúy ở thời điểm trước đấy, đã
phổ cập không gian Hà Giang cho độc giả rộng khắp, với các tập truyện Sau những
mùa trăng, Những buổi chiều ngang qua cuộc đời, Ký ức đôi guốc đỏ, Tiếng đàn môi
sau bờ rào đá và tiểu thuyết Bóng của cây sồi. Chính truyện ngắn Tiếng đàn môi
sau bờ rào đá là nguồn cơn hồn cốt
cho việc dựng bộ phim Chuyện của Pao gây ấn tượng mạnh năm 2006 khi đoạt giải
phim truyện nhựa hay nhất tại Lễ trao giải Cánh diều vàng của Hội Điện ảnh Việt
Nam, cùng với đó là 3 giải Cánh diều vàng cho quay phim, nữ diễn viên chính và
nữ diễn viên phụ xuất sắc nhất.
Tiếp đấy,
không gian vùng cao Đông Bắc tiếp tục hiện lên rõ mồn một trong truyện ở
các tập Mèo đen, Đàn bà đẹp, rồi tiểu thuyết Cánh chim kiêu hãnh, gần đây là
Chúa đất. Kể cả các trang tản văn cũng ăm ắp về tuổi thơ, về Hà Giang, tràn đầy
nhung nhớ, chứa chan tình đất, thấm đẫm tình người.
Cảm giác Đỗ
Bích Thúy viết văn là đi ngược về tuổi thơ, về tuổi trẻ, của chính mình.
Ở xứ cao nguyên đá khắc nghiệt con người phải gồng mình để thích ứng ấy, hoa
tam giác mạch vẫn nở đẹp đến nao lòng, và lòng người cuộn lên, và trang văn như được chiết ra từ đấy,
từ đá của trời và từ hoa của đất.
Có lúc Đỗ Bích
Thúy thoát khỏi từ trường "mơ về nơi xa lắm", để hiện hữu với thực tại
hơn, một số truyện chị viết về đời sống đô thị, hay chẳng kém cạnh gì,
hay như tiểu thuyết Cửa hiệu giặt là
ngồn ngộn ầm ào màu sắc thị dân mở đường cho tác giả đến giải thưởng của Hội
Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Hà Nội. Nhưng hình như cái hồn cái vía Hà Giang nhập vào Đỗ Bích Thúy rồi.
Thúy phải thuộc về Hà Giang và Hà Giang là của Thúy.
4. Thời điểm Đỗ
Bích Thúy rời Hà Giang về Hà Nội, nhiều người giật mình, tặc lưỡi, có khi thêm một đại tá về hưu ở đất
nước có phần lạm phát các tướng và tá này, nhưng lại mất đi một nhà văn tiềm
năng đang dần chín.
Người lo lắng
không phải không có cơ sở. Bởi trước Đỗ Bích Thúy, khá nhiều cây viết thuở ban
đầu bật lên chói lọi, nhưng một bước về đô thị lớn thì dần dần chìm vào
lặng thinh, như thể bứng mình
ra khỏi mảnh đất đã làm nên mình, sống ở mảnh đất mới lạ dẫn đến suy - dinh -
dưỡng - trang - văn. Nhà văn Trần Thanh Hà - giải Nhất cuộc thi truyện ngắn Văn
nghệ Quân đội chia tay Quảng Trị ra Hà Nội, rồi nhà văn Lại Văn Long giải Nhất
cuộc thi truyện ngắn báo Văn nghệ từ Lâm Đồng về Sài Gòn, là hai trong những ví
dụ tiêu biểu. Phải tới gần đây mới thấy viết lại, nhưng hồn vía của những Miền
cỏ hoang và Kẻ sát nhân lương thiện
đã rơi rớt nhiều rồi.
Đỗ Bích Thúy
đi ngoài quy luật ấy.
"Tôi sẽ
mang tất cả những gì có thể về Hà Nội, nhưng có một thứ tôi biết mình không thể mang được, đó là nỗi nhớ".
Chị từng chia sẻ thế. Có lẽ do không mang theo được nỗi nhớ, nên bao nhiêu nhớ
nhung chị trút hết vào trang văn. Từ xa hướng về Hà Giang, mọi hình ảnh được
chưng cất qua màng lọc mang tên nỗi nhớ, những điều còn đọng lại đều là tinh
túy, tinh tuyển, tinh anh. Vậy là, vượt qua sự ồn ào náo nhiệt cuồng quay đô thị, Hà Giang của Đỗ Bích Thúy vẫn
hiện lên với truyện ngắn, tản văn, tiểu thuyết và cả kịch bản phim.
Thêm một điều
Đỗ Bích Thúy đi ngoài quy luật nữa, là chị… đẹp. Hình như người đẹp và văn chương trước giờ chẳng dây mơ rễ
má gì với nhau. Không hiểu sao, rất tự nhiên, người đẹp thường ít viết văn. Người đẹp thường bận bịu
với việc làm sao để… đẹp hơn nữa hoặc để cho mọi người thấy cái đẹp của mình,
chứ thời gian đâu nghĩ suy, trăn trở, quan sát, chiêm nghiệm về những gì diễn
ra xung quanh mình và ở trong mình để trút vào câu chữ. Đỗ Bích Thúy thuộc về số
ít người vừa đẹp quyết liệt lại văn quyết liệt hay.
5. Nhà văn Chu Lai từng ví von hình tượng, rằng nghề văn là nghề tự mình múc não
mình ra mà ăn. Ý chừng là tàn phá con người ta kinh khủng lắm, căng thẳng lắm. Ấy vậy mà, với Đỗ Bích Thúy, sau 16
năm chính thức dấn bước vào văn chương, lại ngày càng đẹp ra, mặn mòi hơn.
Hỏi chị tới
đây có điều gì mới với con chữ không, chị bảo truyện vừa Lặng yên dưới vực sâu được chị chuyển thể thành kịch
bản phim truyền hình cùng tên, đã được Trung tâm sản xuất Phim Truyền
hình Việt Nam quay xong, đang trong giai đoạn làm hậu kì. Đồng thời, trên nền kịch
bản phim và truyện vừa chị cũng đã hoàn thành tiểu thuyết Lặng yên dưới vực sâu, dự kiến sẽ ra mắt bạn đọc vào
tháng Mười năm nay.
Tôi hình
dung Đỗ Bích Thúy như những bông hoa đại vẫn nở trắng không gian nhà số 4 mỗi độ
xuân sang, dịu dàng và sâu lắng. Và văn chị cũng vậy, sâu lắng, da diết buồn,
da diết đẹp, lấp lánh những phận người như chiết ra từ cao nguyên đá Hà Giang
thân yêu của chị.
V.T.L/VNCA
TÁC GIẢ VÀ TÁC PHẨM KHÁC:
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét