Nhà nghiên cứu Hoàng Hường và Phan Hoàng ở
ĐH Duy Tân, Đà Nẵng
Tôi vốn tự nhận thấy rằng mình không có khả năng thẩm định
thơ ca và càng không có khả năng giao cảm với thơ ca đương đại. Những diễn ngôn
cầu kỳ quá chú trọng vào ý tưởng mới lạ, câu từ xủng xoảng cố tình làm cho khó
hiểu với khao khát khẳng định cá tính của mình bằng đủ mọi cách (dù đôi khi có
dị mọ đi chăng nữa) ở một số nhà thơ đương đại làm cho sự mềm mại, hồn nhiên của
thơ không còn nữa và càng làm cho tôi càng mất hứng thú với thơ.
Chính vì vậy, trong lần gặp gỡ tại buổi giao lưu giữa Hội
Nhà văn Thành phố Hồ Chí Minh và sinh viên trường Đại học Duy Tân, Đà Nẵng tôi
không mặn mà lắm khi người ta nhắc đến Phan Hoàng và những sáng tác của
anh, kể cả khi diễn đàn sôi nổi thảo luận về sự thành công của tập thơ Chất
vấn thói quen (tác phẩm đạt giải thưởng Hội Nhà văn Thành phố Hồ Chí
Minh và tặng thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam) và trường ca Bước gió
truyền kỳ.
Thật ra trước đó tôi đã nghe nhắc nhiều đến Phan Hoàng với
những bài phỏng vấn nhân vật khá thành công nhưng lại chưa được đọc, về thơ anh
tôi lại có ý nghĩ rằng cũng chỉ là motip muốn làm đa dạng hơn cho phong cách của
mình thôi vì bài thơ đầu tiên (không biết in ở đâu đó mà tôi từng đọc của anh)
là Một ngày và trăm năm với tôi khá nhạt nhẽo… Nhưng tình cờ
vì một đồng nghiệp ở khoa nhờ tôi làm quen Phan Hoàng xin giúp bạn ấy tập Chất
vấn thói quen và... để rồi khi cầm tập thơ được tặng tò mò đọc lướt
xem nó thành công đến mức nào mà diễn đàn sôi nổi thảo luận đến vậy tôi đã như
bị thôi miên. Vẫn nhớ bài thơ đầu tiên giở ra tôi bắt gặp là Văn bản dở
dang. Mạch thơ tuôn trào cảm xúc và những hình ảnh sống động nhưng trầm
lắng, day dứt trong thơ làm tôi có cảm giác bắt gặp cái thổn thức, trăn trở
mình từng có:
Vượt lên đau đớn và thăng hoa
tôi tự tại giấc mơ tôi
mưa ban mai lặng lẽ gióng chuông gọi hồn trần thế
những con chữ như chiến binh chuyển dịch văn bản thơ
mãi mãi dở dang
văn bản vô ngôn
văn bản tinh huyết
văn bản ma lực
tâm chấn tín hiệu khoái cảm
Phải vật vã với hiện thực cuộc sống, phải vật vã với chữ
nghĩa và chắc chắn phải có thái độ sáng tạo nghiêm túc kết hợp với một tư duy sắc
sảo Phan Hoàng mới viết được những dòng thơ ma lực đến vậy. Cảm giác anh muốn
thay đổi, cảm giác anh muốn được cống hiến và cảm giác anh dằn vặt đến thế nào
khi chưa thể tìm ra cái mới lạ đã thể hiện dồn nén ở những câu thơ đầy day dứt,
thổn thức này. Cách xếp nhịp thơ dồn dập tựa tâm trạng gấp gáp, khắc khoải như
kiểu cố “chạy” hết tốc lực để đuổi theo cảm xúc, để chớp lấy cái ý tưởng vụt
qua nếu không nó sẽ tan biến mất. Bài thơ này truyền cho tôi xúc cảm mãnh liệt…
như “mưa ban mai… gọi hồn trần thế”. Và…. đêm đó tôi đã nằm đọc ngấu nghiến hết
cả tập Chất vấn thói quen.
Quả thật cuộc sống xung quanh chúng ta, đặc biệt là cuộc
sống hiện đại này mọi thứ đang dần bị lập trình hóa. Học hành, công việc, quan
hệ giao tiếp, lối sống, nếp nghĩ, thậm chí cả yêu đương… cũng bị lập trình. Sống
trong sự trì đọng ấy tâm hồn con người sẽ bị đóng băng, khô cứng, già cỗi và vô
cảm. Công việc sáng tạo nghệ thuật cũng vậy. Nếu không “khơi những nguồn chưa
ai khơi” người nghệ sĩ sẽ bị bức tử. Phan Hoàng đã chuyển tải giúp rất nhiều
người trong chúng ta cái cảm giác mệt mỏi, ức chế, trì đọng trọng tâm thức mỗi
người vì mãi quẩn quanh không thể thoát ra bởi những lối mòn quen thuộc ấy.
Thay đổi ở Phan Hoàng đồng nghĩa với làm mới mình, sáng tạo xóa bỏ lối mòn để
hướng đến một cái đích đầy chiều sâu nhân bản. Nhưng trong thơ, anh không nhất
định phải làm mới mình bằng tài xiếc chữ vô hồn, nhốn nháo bề ngoài hình thức
mà khắc khoải mong muốn thay đổi để đi sâu hơn vào những chiều kích khác nhau của
đời sống, vào tận cùng những chia sẻ từng số phận vạn vật, vì vậy diễn ngôn thơ
đầy chất tượng hình: cơn hồng thủy, tín hiệu đỉnh khoái, văn bản mộng mị ngủ muộn,
văn bản ấu trĩ già cỗi, văn bản hư danh, khủng bố dòng chảy ngôn từ, ám sát
khát khao chồi xanh, đe dọa rừng nguyên sinh, văn bản nhựa sống…
Làm sao bùng lên nhiều cơn hồng thuỷ
dâng sóng tín hiệu đỉnh khoái
cuốn phăng những kho văn bản mộng mị ngủ muộn
những kho văn bản ấu trĩ già cỗi
những kho văn bản hư danh giả dối
khủng bố dòng chảy tự do ngôn từ
ám sát khát khao chồi xanh ý tưởng
đe doạ cánh rừng nguyên sinh rực hương thiếu nữ căng
tràn văn bản nhựa sống tương lai
(Văn bản dở dang)
Và ngay cả khi mang những ngôn ngữ giàu chất tượng hình
này vào thơ chúng vẫn cho ta nhận biết đó là những thi liệu chân chất, cổ điển,
không cầu kỳ, màu mè mà rất đỗi thân quen gần gũi. Phải chăng, cái đặc biệt ở
Phan Hoàng là khả năng tái hiện cái cũ thành cái mới, cái quen thành cái lạ từ
cách sắp đặt câu chữ của mình. Diễn đạt những cái khá trừu tượng bằng những cái
rất cụ thể... Do đó nó giúp cho ngôn ngữ thơ mới, hấp dẫn nhưng không xa lạ với
người tiếp nhận.
Trong thơ Phan Hoàng còn có cả nỗi khắc khoải, trăn trở của
một người con thôn quê giữa thị thành, giữa ồn ào xô bồ cuộc sống thay đổi
chóng mặt hàng ngày, giữa truyền thống và hiện đại… (Tôi đang ở đâu?). Phải làm
gì để không đánh mất mình, để níu giữ những giá trị tốt đẹp, nhưng cũng sẽ phải
làm gì để không lặp lại chính mình, để làm mới mình!? Hình như Phan Hoàng liên
tục day dứt về điều này! Phải tìm cái mới vì đó là bản chất của sự sáng tạo!
Phan Hoàng đã dốc hết tâm lực, khao khát thực hiện nó, khước từ cái cũ, “chất vất
thói quen” và đôi khi cũng đã rất đơn độc trên hành trình nhọc nhằn này, “ngồi
uống bóng” mình (Uống bóng) và “nghe lòng trống rỗng hoang mang” (Chữ nghĩa thị
trường)… Những lúc như thế có lẽ anh đang tự vấn, đang đối thoại với lòng mình,
đang thổn thức với nỗi đau nhân sinh, đang lắng nghe “tiếng thì thầm” của vạn vật
để hóa thân mình vào những “câu thơ neo bờ nước mắt” (Tiếng thì thầm). Dự cảm của
người nghệ sĩ trước những bất trắc cuộc đời mà nhân sinh đang phải đối mặt làm
cho thơ Phan Hoàng đôi khi có những thảng thốt với xúc cảm mãnh liệt cần phải
thoát ra khỏi bóng đêm đang bủa vây thân phận, hướng đến một bầu trời bình yên
đầy ánh sáng. Phải chăng đó cũng là dự cảm và khao khát muốn từ bỏ kiểu tư duy
cũ kỹ như cái bóng đêm nghiệt ngã kia để tìm đến miền sáng tạo với bao điều mới
lạ.
Tôi
như nhà vô địch điền kinh
…. Chạy giữa gầm gừ dã thú đói khát hỏa hoạn
Chạy giữa ầm ào sóng thần vây bủa vũ khí hạt nhân
Chạy giữa là đà văn bản mới viết đã cũ
Chạy giữa nhập nhoạng mặt người mới mở mắt đã gian manh
Chạy tôi chạy
Càng chạy càng không chạy
Càng chạy càng thất thần tiếng muôn triệu sinh linh thảng thốt:
- Nhanh lên đi!
Bóng tối đang nuốt chúng ta
(Bóng tối đang nuốt chúng ta)
Đồng cảm với những nỗi đau có thật trong cuộc sống, uất ức
với thói quen làm xói mòn dần giá trị tốt đẹp của cuộc sống, chán ngán với sự
thờ ơ, giả dối của con người trong cuộc sống hiện đại, Phan Hoàng đã có lúc cảm
thấy cổ họng “bỗng dưng có bàn tay vô hình siết chặt” vì những gì đang diễn ra
như “một đoạn phim buồn:
Đoạn phim buồn hơn cơn địa chấn
xô nghiêng những bảng vàng
thành tích giáo dục hư danh
đóng băng những cái lưỡi robot giáo điều đạo đức giả
còn bao nhiêu gương mặt lẩn khuất tối tăm khuyết tật
tâm hồn?
(Về
một đoạn phim buồn)
Như chạm được vào tận cùng những đau khổ nhất mà con người
đang phải đối mặt, thơ Phan Hoàng đã khẳng định sự mẫn cảm, lòng yêu thương trắc
ẩn cùng trách nhiệm, day dứt thổn thức không yên của một tâm hồn nghệ sĩ chân
chính. Day dứt ấy khiến anh không khi nào bình yên, luôn hoài nghi, hoài nghi về
cả tư cách nghệ sĩ của chính mình.
Tôi đang ở đâu cây bút mang đầy danh hiệu sứ mệnh?
Tôi đang ở đâu?
Ở đâu?
(Tôi đang ở đâu)
Và Phan Hoàng đã chọn cách mang tín hiệu tin yêu đến với
cuộc sống này. Thổi bùng lên ngọn lửa đam mê, thổi bùng lên những thổn thức mới
mẻ, thổi bùng lên ánh sáng ước mơ, và thổi bùng lên khát khao sáng tạo.
Khơi ngọn lửa niềm tin
xua mùa đông giá rét
bừng ngôi sao ước mơ
tỏa hy vọng những chân trời
(Nụ
tầm xuân 231)
Cũng trong trong tận cùng khát khao sáng tạo ấy Phan
Hoàng cũng đã tìm về với bản ngã của chính mình, tìm về với thiên nhiên, tìm về
với tuổi thơ, tìm về với bình yên bóng Mẹ. Có lẽ tôi cũng đã từng có những năm
tháng gắn bó với đồng quê, với những buổi ngồi thả hồn trên đồng chiều “ngập
tràn tiếng gió”, với tuổi thơ đầy ắp kỷ niệm, thấm hiểu phần nào với những cay
đắng nhọc nhằn mà các thế hệ ông bà đã trải qua… nên tôi cảm giác chạm như được
vào kí ức của mình qua những câu thơ Phan Hoàng viết (trong Ly hương
gió).
Chiều ăn phố sực mùi khoai lang nướng
Gió hú nhớ đồng thơm dậy giấc cố hương
Tìm về lại với tự nhiên trong hành trình sáng tạo là qui
luật tất yếu mà Phan Hoàng đã chọn và anh hoàn toàn có lí - để thoát khỏi những
“thói quen” cũ kỹ, mệt mỏi, cùng là cách neo giữ chính mình. Tự nhiên luôn là
cái vốn có của cuộc sống. Con người hiện đại đã rất tự tin vì làm chủ được cuộc
sống này với những phát kiến khoa học mang tầm vóc lớn lao, song họ không nhận
ra rằng họ cũng là nạn nhân của những phát kiến của mình. Và rồi khi hàng ngày
phải đối mặt với công việc, với công nghệ, với đủ thứ mệt mỏi phải giải quyết
con người thèm khát được trở lại với chính mình, với bản thể. Những thèm khát
này ở Phan Hoàng thật khắc khoải và quan trọng là diễn tả được tâm trạng mà
hình như con người hiện đại đang phải đối mặt:
Gục đầu lên máy vi tính
tôi thèm đứt ruột
được làm ngọn gió không đồng phục
không điện thoại
không internet
bay về mái tranh vách đất
bay về phía vô danh
bay về phía vô thanh
bay về phía vô tắc
hóa con sáo sậu bước thấp bước cao
bập bẹ nói cười… cậc cậc cậc
hóa con mèo mun tủng tẳng tùng tăng
tung tẩy khắp vườn
hóa con cóc hiền triết bó gối ỉm ìm im
lắng nghe
trên những gò hoang hoàng hôn
hoa dại khẽ hương
(Thèm ngọn gió tự do)
Nhiều điệp từ xuất hiện ở đây như góp phần diễn tả cái
khát khao mãnh liệt của con người được trở về tự nhiên, rũ bỏ hết, thoát khỏi hết
những trói buộc mệt mỏi để đi tìm “ngọn gió tự do”, để rồi ngọn gió ấy giúp
“bay về nguyên thủy ước mơ không mầm mống hận thù tận thế”.
Bản thể là cái quyết định, chi phối con người! Khi đối diện
với bản thể và vượt qua được bản thể sẽ là lúc nghệ thuật thăng hoa, sẽ giúp
người nghệ sĩ “cởi bỏ mọi trang phục pha lê nứt vỡ/ cởi bỏ mọi tư duy hình
thức đa khô đình nát bến cạn/ hòa nhập vào cơ thể đang tốc hành về phía ánh
sáng” (Em nóng dần lên)… Với quyết tâm “bỏ đi bỏ đi bỏ đi…” những trì trệ ứ
đọng, Phan Hoàng đã hình như ý thức rõ hơn mình cần phải làm gì để “đổi dòng
băng băng về phía trước”. Và cũng vì thế thơ anh, Chất vấn thói quen đã
đến được với cuộc đời nghiệt ngã này bằng tình yêu, niềm hy vọng, giúp làm
“thay đổi cảm hứng bầu trời” trong mỗi chúng ta.
… Sau này, khi tiếp xúc với anh, tôi nhận ra trong đời
thường anh dễ tính, hiền lành, nho nhã, tốt bụng và đôi khi có chút bông lơn,
song trong lao động nghệ thuật anh lại khá nghiêm túc, kỹ lưỡng và tâm huyết. Với
tinh thần và thái độ làm việc như vậy, thời gian tới chắc chắn Phan Hoàng sẽ
còn có thêm nhiều sáng tạo mới, thành công hơn để làm “thay đổi tư duy từng ngọn
núi con sông”.
Đà Nẵng, ngày 10.10.2016
HOÀNG HƯỜNG
Nguồn: CAĐN
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét