NHỮNG CƠN BÃO KÝ TỰ ẤM TRONG THƠ PHAN HOÀNG

Phan Hoàng là một trong những cây bút tiêu biểu cho phong cách thơ trẻ Sài Gòn hiện nay. Anh đã khởi sự theo đuổi những “cơn bão ngôn từ”, “thế giới ký tự mới” từ rất sớm, bắt đầu là tập thơ Tượng tình (1995) rồi đến Hộp đen báo bão (2002). Dòng cảm hứng sáng tạo trẻ trung ấy vẫn tiếp tục tuôn chảy đến tập thơ Chất vấn thói quen (NXB Hội Nhà văn, 2012).

Nhà thơ Phan Hoàng

Trong tập thơ thứ ba này, Phan Hoàng vẫn tiếp tục khai thác những đề tài quen thuộc trong cuộc sống đời thường. Như hình ảnh Mẹ gánh ước mơ, cách thể hiện mới mà vẫn không thiếu vắng yếu tố tình cảm - ngọn lửa sưởi ấm cho thơ:

Tuổi thơ tôi trên thúng gióng tản cư

mẹ gánh ước mơ chạy qua mùa loạn lạc

tiếng khóc con thơ

                          mạnh hơn

                                       tiếng gầm đại bác

Trong bài Níu lòng sông Đáy, tác giả đã mở rộng không gian và thời gian sinh tồn khi ký họa chân dung của hai người mẹ Bắc - Nam theo chiều dài lịch sử. Giữa cảnh đất rộng trời cao, họ như cánh cò nhỏ nhoi lặn lội nuôi con trong xã hội loạn lạc, đói nghèo:

Sông Đáy trong mơ vẫn dâng ngang trời

mẹ như cánh chim đêm

mãi mãi hoá thân vào châu thổ

Ngày lót lá, bạn níu lòng sông Đáy

tôi bàng hoàng lội ngược gió sông Ba

Thấu hiểu được công lao to lớn của cha mẹ, biết rõ sự thiệt thòi của thế hệ mình, tác giả đã đặt nhiều hy vọng vào tương lai của con. Tuy nhiên, hàng loạt dấu chấm hỏi trong bài Ốc đảo 318 đã thể hiện sự băn khoăn của tác giả: con người tương lai sẽ hội nhập thế nào trong sân chơi toàn cầu nhưng không ai thấu hiểu ai:

Ốc đảo tràn ngập đức tin của con rồi sẽ

xanh hơn? Thế giới toàn cầu hoá của con rồi sẽ

tình người hơn? Và cả vũ trụ đầy bí ẩn của con rồi sẽ

...???

Trong đoạn thơ trên, tác giả đã sử dụng lối vắt dòng với ba cụm từ “của con rồi sẽ” nằm ở cuối dòng. Đặc biệt, ba dấu hỏi nằm ở cuối bài có tác dụng gợi tưởng, tạo dư âm. Trong thơ Phan Hoàng, ta thường gặp hình thức điệp, như việc lặp cấu trúc câu nghi vấn trong bài Em nóng dần lên:

những đàn chim di cư tìm bầu trời mới

hay chờ chết ?

những đàn cá di cư tìm nguồn nước mới

hay chờ chết ?

những đàn thú di cư tìm cánh rừng mới

hay chờ chết ?

Tác giả cũng thường dùng thủ pháp đảo trật từ để tạo ra cách diễn đạt khác thường nhưng người đọc vẫn hiểu được nghĩa. Như đoạn thơ: “Mượt mà mông / mủm mỉm môi / mơ màng mắt / tình tang ngang dọc” (Bình nguyên bay). Hoặc: “Đúng tôi / đớn đau tôi / thăng hoa tôi” (Văn bản dở dang).

Tập thơ Chất vấn thói quen của Phan Hoàng

Thơ hiện đại thường có xu hướng dựng lên một thế giới mới lạ bằng thủ pháp lắp ghép hình ảnh và câu chữ. Lạc vào thơ Phan Hoàng, ta chứng kiến một thế giới vừa quen vừa lạ. Trong bài Mặt trời trong ngôi nhà thân thuộc, mặt trời không mọc lên ở phương Đông mà mọc từ căn nhà “mái tranh vách đất” quen thuộc ở nông thôn:

Trải qua những dòng sông ngập tràn nước mắt

những cánh rừng cháy trọc xương khô

mặt trời vẫn không ngừng mọc lên

trong ngôi nhà tư duy thân thuộc của mình

Ta cũng cùng tác giả đi dạo, lắng nghe những Tiếng cười trên sông Sài Gòn. Nhưng đó không phải là con sông của thành phố hiện đại mà là một con sông thiêng liêng trong tâm tưởng. Tác giả không dẫn ta đi về phía trước mà lùi lại đằng sau để chiêm nghiệm một vẻ đẹp khác thường của dòng sông cùng với tâm sự của cổ nhân:

Như cánh chim lãng du

sà vào lòng sông tắm gội phục sinh tiền kiếp

tôi thấy mình chấp chới bay ngược

về phía tiếng cười không thanh âm nhập nhoà ánh đuốc

Say sưa đuổi bắt tiếng cười

tôi lạc vào cõi lòng trắc ẩn người xưa?

Nhưng phổ biến hơn cả là sự lắp ghép từ ngữ để tạo ra những sắc thái biểu đạt mới: “Đau những chân trời tư tưởng tật nguyền / Câu thơ neo bờ nước mắt” (Tiếng thì thầm). Hoặc “Rẽ nụ cười tươi nắng ban mai / Bay về nguyên thủy ước mơ không mầm móng hận thù tận thế” (Thèm làm ngọn gió tự do). Bên cạnh những bài làm mới hiện thực, còn có một số bài triết lý về Những cơn bão ký tự mới trong thơ hiện đại:

Cơn bão nổi mạnh dần lên

thế giới ký tự mới mở ra

mỗi hơi thở nồng nàn bạt ngàn tín hiệu

Em cứ ngon giấc hồ nghi giữa mùa hoa cúc

cơn bão nối những ký tự nồng nàn cất tiếng thuỷ tinh

Phan Hoàng cho rằng, thơ của mình chỉ là “những văn bản dở dang / những văn bản vô ngôn / văn bản không khuôn thước / văn bản không văn bản” (Văn bản dở dang). Bởi vậy anh rất ngại viết hoa đầu dòng và dùng dấu chấm cuối câu. Thơ anh chỉ là những “con sóng ký hiệu” xộc xệch đang đợi bạn đọc sắp xếp lại theo cách của mình. Tập thơ Chất vấn thói quen có vẻ như bao gồm những bài thơ vô ngôn nhưng thực ra là đa ngôn. Để thấy được điều đó, các bạn hãy chịu khó cùng tác giả bước sang bờ bên kia văn bản.

TS. PHẠM NGỌC HIỀN

Nguồn: Tản Viên Sơn 3.2014